Spinoza op de werkvloer

Wie ooit door de ‘waarom’, ‘wat is’ en ‘mag ik mee?’ vragenstorm van een driejarige is gevaren, weet dat werk een concept is dat heel moeilijk uit te leggen is aan kinderen. Spinoza zou zeggen dat dit komt door de verwarring tussen werk als ‘denkding’ en werk als ‘werkelijk ding’*. Werk is een handig woord om de handelingen te omschrijven die mensen uitvoeren om geld te verdienen, maar als ding bestaat het niet. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor wit als kleur. Witte (werkelijke) dingen bestaan, wit op zichzelf niet, want het is een denkding. Als ik dus zeg dat ik ga werken, denken Cai en Yva dat werk een werkelijk ding is, terwijl ik het over het denkding heb.

Naast de verwarring over denk- en werkelijk ding is er nog iets wat het voor Cai en Yva heel moeilijk maakte om grip te krijgen op het concept werk. Met grote regelmaat ging ik ’s ochtends gehaast en gestrest de deur uit om ’s avonds moe met net zoveel, of zelfs meer, stress thuis te komen. Ergo de boodschap die ik Cai en Yva mee geef is dat werk een ding is waar je gehaast en vol zorgen naar toe gaat en moe en met dezelfde zorgen van terugkomt.

Wij vonden thuis dat daar iets aan moest veranderen.

Als eerste zijn we het woord werk gaan vervangen voor spelen. Ook het woord spelen is een denkding, maar wel één die kinderen al op jonge leeftijd begrijpen. Dit had een dubbel effect, allereerst kunnen we Cai en Yva in begrijpelijke taal uitleggen wat wij doen als we ’s ochtends de deur uit gaan en ten tweede het positief psychologische effect op onszelf. Voor mij zit op het woord werk een ‘moeten’ en door het spelen te noemen, valt die associatie weg en krijg ik er een direct positief gevoel bij.

Het tweede was het invoeren van ‘bring-your-kids-to-work’ dagen. Ook dat had een dubbel effect, want naast zij dat het prachtig vinden, en met eigen vergelijkbaar (en meer) gepakte tas staan te trappelen, leren zij zo de mensen kennen achter de namen die ze zo vaak over de keukentafel horen gaan. Eigenlijk zelfs een dubbel-dubbel effect, want voor mijn collega’s geld hetzelfde en ik vind het prachtig om Cai en Yva te laten zien hoe mijn ‘spelen’ er uit ziet.

Hoe hard ik ook kan roepen dat het gescheiden werelden zijn, het is niet te voorkomen dat ik mijn thuissituatie mee neem naar kantoor en vice versa. Als ik een slechte nacht heb gehad en een chaotische ochtend, dan heeft dat impact op de rest van mijn dag. En een ontplofte werksituatie evenzo op mijn avond. Ons leek het beter dat thuis en werk elkaar kennen, want kennis zorgt voor begrip en begrip zorgt voor compassie. Ook bij kinderen.

De verwarring rondom het concept werk blijft kinderen achtervolgen, want naast onze kinderen laten opgroeien met een getekend beeld van het concept werk, bepalen volwassenen ook de agenda voor kinderen hoe en wanneer ze over dat concept na moeten gaan denken, vaak met de serieuze woorden dat ‘dit een hele belangrijke keuzes voor hen is’. Er zijn perioden in het leven van kinderen dat wij als volwassen bepalen dat ze op dat moment moeten kiezen wat ze willen worden. Door de onbekendheid met het denkding werk, de culturele lading en bijhorend gevoel dat op het concept ligt wordt dit een moeilijke keuze die je voornamelijk met je hoofd maakt en niet met je hart en buik. Voor mij is dit hetzelfde als in de supermarkt bedenken welke boodschappen je voor de hele week moet hebben. Daar kom ik in elk geval nooit uit.

Ook hier denk ik dat wij als ouders een rol kunnen spelen die invoelt op hart- en buikgevoel.

Mijn neefje roept al jaren dat hij ambulancebroeder wil worden en een goede vriend die in het ziekenhuis werkt heeft hem een middag meegenomen tijdens een (niet spoed) rit van een ambulance. Bij dit soort ervaringen wint iedereen, mijn neefje had de middag van zijn leven en mijn vriend en de ambulancerijder vonden het prachtig hem hun werkomgeving te laten zien (de emotie van de patiënt is mij niet bekend).

Gedurende het leven van je kind kom je zo vaak dit soort passies tegen. Hoe mooi is het om op dat moment je kind kennis te laten maken met dat beroep. Onze netwerken zijn zo groot en iedereen vind het leuk zijn werk te laten zien, helemaal aan mensen die vol enthousiasme aan je lippen hangen, je hebt je beroep uiteindelijk niet voor niets gekozen. Met een beetje creativiteit is er voor elk beroep wel een mogelijkheid te vinden om een inkijkje te geven.

In plaats van een keuze die met denken gemaakt moet worden geloof ik dat elk kind voorbestemd is iets te gaan doen in haar leven. Dus veel meer dan te dwingen een keuze te maken met het hoofd, geloof ik dat we kinderen op het moment dat ze geïnspireerd zijn door een beroep, ze kunnen helpen om er op dat moment achter te komen wat het is dat hen zo aantrekt in dat beroep. Al die inspiratie bij elkaar opgeteld zorgt ervoor dat zodra een kind echt moet kiezen het geen keuze meer is maar weten.

Dit laatste noemt Spinoza intuïtie, de hoogste en ware vorm van denken, als is het meer weten. Iets wat je kunt aanboren door je hoofd, hart en buik gezamenlijk te laten luisteren naar jouw rol in het grotere plaatje waar je deel van uit maakt. En indien gebaseerd op intuïtie verandert het denkding werken vanzelf in het denkding spelen, ook voor volwassenen.

*Vrij naar de vertaling van de Ethica door Maarten van Buuren